Zabytkowy kościół św. Bartłomieja i Marcina w Borkach Wielkich.
Rozliczenie remontów świątyni.
Osobliwością w krajobrazie Śląska Opolskiego są niewątpliwie kościołki drewniane. Są też najstarszymi zabytkami budownictwa drewnianego. Pięknie harmonizują z otaczającą przyrodą. Jedną z takich perełek może pochwalić się nasza parafia.
Świątynia jest wpisana do rejestru zabytków województwa opolskiego (nr 75/54 z 22 grudnia 1954 roku i 136/76 z 22 grudnia 1976 roku).
Kościół pod wezwaniem św. Marcina (biskupa Tours żyjącego w IV wieku – wspomnienie w dniu 11 listopada) i św. Bartłomieja (Apostoła i męczennika – wspomnienie w dniu 24 sierpnia) wybudowany został w 1697 roku. O jego budowie zdecydowali olescy augustianie (Borki Wielkie do II wojny światowej były częścią rozległej parafii w Oleśnie). Akt fundacyjny pochodzi z 23 marca 1697 roku, a podpisali go proboszcz Krzysztof Ksawery Biedroń i przeor Jan Trzos. Data ta widnieje także na belce tęczowej świątyni. Niewielki kościółek wybudowany został jeszcze tego samego roku przez mieszkańców wioski. Wzrost liczebny miejscowości spowodował rozbudowę świątyni o wieżę i soboty. Decyzję o rozbudowie podjął w 1789 roku o. Franciszek Kuschel, ówczesny proboszcz. Na jednej z belek zachowało się nazwisko budowniczego, którym był cieśla Szymon Stadko. Kościołek usytuowany jest pośrodku cmentarza, założonego prawdopodobnie po jego wybudowaniu.
Z powodów komunikacyjnych (duża odległość pomiędzy Borkami a siedzibą parafii w Oleśnie) Msze św. sprawowane były w boreckiej świątyni co dwa tygodnie oraz 11 listopada, w święto św. Marcina. Regularne nabożeństwa rozpoczęły się dopiero od objęcia duszpasterstwa przez Ojców Franciszkanów w 1905 roku, a trwały do wybudowania nowego, neogotyckiego kościoła w latach 1910 - 1911.
Borecka świątynia jest orientowana na osi wschód-zachód, konstrukcji zrębowej, z prezbiterium zamkniętym trójbocznie i zakrystią od strony północnej. Kościół posiada dach siodłowy. Nad nawą dach ozdobiony sześcioboczną wieżyczką z latarnią zwieńczoną cebulastym hełmem. Wieża od strony zachodniej, konstrukcji słupowej i pionowymi ścianami. Wieża posiada dach namiotowy, zwieńczony ośmiokątną latarnią i cebulastym hełmem. Cała wieża i nawa otoczone są oszalowanymi sobotami. Dachy kościoła, wieży oraz ściany powyżej sobót pokryte są gontami. Podłogi drewniane, niemalowane. Okna zamknięte półkoliście, od strony południowej. Długość świątyni to ok. 22 m, szerokość 10 m, a wysokość wieży wraz z krzyżem to ok. 19 m.
Wewnątrz nawa o rzucie prostokąta i trójbocznym prezbiterium o szerokości zmniejszonej w stosunku do nawy o ponad 2 m. Stropy płaskie z namalowanym w prezbiterium wizerunkiem Matki Bożej na kuli ziemskiej. W tęczy belka z barokową rzeźbą grupy Ukrzyżowania. Chór wsparty na słupach o kształcie litery L znajduje się przy tylnej i północnej ścianie. Wejście do niego prowadzi z przedsionka usytuowanego w wieży.
Wnętrze o wystroju barokowym. Ołtarz główny z XVIII wieku z obrazem przedstawiającym św. Bartłomieja z XIX wieku. Na jego zwieńczeniu rzeźba Boga Ojca oraz dwóch aniołów.
Dwa ołtarze boczne, od strony północnej ołtarz z obrazem św. Marcina z XIX wieku, a od strony południowej ołtarz z feretronem Matki Boskiej Różańcowej w otoczeniu świętych. Pierwotnie w tym miejscu znajdowała się płaskorzeźba z końca XV wieku „Zaśnięcie Matki Boskiej” ze szkoły Wita Stwosza (co najmniej od końca lat 50-tych XX wieku w kościele św. Franciszka z Asyżu).
Inne ważniejsze zabytkowe wyposażenie to drewniana ambona pochodząca z przełomu XVIII i XIX wieku, organy z XVIII wieku i drewniana kropielnica z drugiej połowy XVIII wieku.
Zespół drewnianych rzeźb ołtarzowych pochodzących z XVIII wieku to postaci: św. Krzysztof z Dzieciątkiem, św. Franciszek Ksawery, św. Barbara i niezidentyfikowana święta.
Wyposażenie wnętrza to również 14 stacji Drogi Krzyżowej z 1846 roku, których autorem jest Kazimierz Piechowski (obecnie po konserwacji w depozycie Muzeum Wsi Opolskiej). Stacje ufundowane zostały przez Tomasza i Małgorzatę Paweletz z Borek Wielkich.
Najważniejsze odnotowane w kronice remonty wykonane były w latach: 1920 (remont bryły kościoła, nowe pokrycie dachowe, wymiana uszkodzonych fragmentów ścian), 1941 (remont wnętrza świątyni, wytyczenie szerokich alei na cmentarzu i jego uporządkowanie), 1972 (remont wieży i sygnaturki, naprawa dachu, malowanie wnętrza kościoła przez nowicjuszy).
Niestety w czasem świątynia wymagała coraz poważniejszego remontu. W celu pozyskania środków zewnętrznych opracowana została kosztowna dokumentacja techniczna remontu. Po wielu podejmowanych próbach pierwsze dofinansowanie z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego na remont wpłynęło w 2018 roku. Dotacja ta pozwoliła na remont najstarszej części kościoła (bez wieży). Wymienione zostały wtedy zbutwiałe podwaliny sobót, odcinki ścian wieńcowych nawy, prezbiterium i zakrystii, wymienione zostało pokrycie dachowe kościoła i wyremontowana została sygnaturka. Drewno zaimpregnowano. Oczywiście główną zasadą wymiany elementów konstrukcji było maksymalne zachowanie oryginalnej substancji zabytku. Łączenia nowo wybudowanych elementów konstrukcji odbywało się na wzór historycznych typów węzłów ciesielskich.
Pomimo stale składanych wniosków, na kolejną dotację trzeba było czekać aż do 2022 roku. Kolejna dotacja pozwoliła na wymianę odcinków podwalin, elementów konstrukcji, ścian wieży oraz sobót wokół wieży. Zdemontowana została ceglana posadzka, a po wykonaniu podwalin powtórnie ułożona. Blacha na hełmie wieży zamieniona została na miedzianą. Ponownie drewno zaimpregnowano.
Ze środków pozyskanych od Marszałka Województwa Opolskiego w prezbiterium wykonana została nowa podłoga. „Prace przy zabytku zostały dofinansowane kwotą 40 000 zł ze środków Samorządu Województwa Opolskiego @Województwo Opolskie @Andrzej Buła @Zbigniew Kubalańca – Wicemarszałek Województwa Opolskiego”
Dodatkowo ze środków pozyskanych od Marszałka Województwa Opolskiego w prezbiterium wykonana została nowa podłoga.
Pomimo wykonania ogromu prac remontowych przed nami jeszcze wiele bardzo kosztownych zadań. Między innymi wymiana podłogi w nawie, remont chóru, renowacja ołtarzy, figur i wyposażenia świątyni. Wykonanie nowego oświetlenia i nagłośnienia.
Ale kościół to nie tylko obiekt architektury budowlanej, ale także świątynia, która winna żyć oddawaniem czci Najwyższemu, sprawowaniem liturgii, itp. Wobec powyższego w najbliższym czasie opracowany zostanie kalendarz wydarzeń i nabożeństw sprawowanych wyłącznie w zabytkowym kościółku.
Hubert Imiołczyk
Literatura:
Emmerling Danuta, Opolskie kościoły drewniane, Opole 2006
Klinger Waldemar, Z dziejów parafii Olesno, Opole 2006
Kronika klasztoru Franciszkanów w Borkach Wielkich, tom I (1903-1982) – wersja elektroniczna z 2007 r.: oprac. o. M. Lenard OFM
Lenard Mieczysław, Kościół św. Franciszka z Asyżu w Borkach Wielkich, Wrocław 2011
Linette Renata i Eugeniusz, Katalog zabytków sztuki w Polsce, tom VII województwo opolskie, zeszyt 10 powiat oleski, Warszawa 1960
Tkacz Cyprian, Dedyk Mirosław, Franciszkanie w Borkach, Olesno 1997
Wierzgoń Alojzy, Kościoły drewniane na Śląsku Opolskim, Opole 1995
Rozliczenie remontów świątyni.
2009 rok – wykonanie dokumentacji techniczno-konserwatorskiej – 28.000,00 zł. (z tego: 15.000,00 zł – dotacja Urzędu Marszałkowskiego w Opolu, 10.600,- zł. – darowizna Rady Sołeckiej w Borkach Wielkich, 2.400,00 zł. – kolekta inwestycyjna).
2018 rok – prace remontowe świątyni – etap I – 246.318,36 zł. Z tego kwota: 200.000,00 zł. to dofinansowanie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu „Ochrona zabytków” na zadanie pn.: „Borki Wielkie, kościół cmentarny pw. św. Marcina i św. Bartłomieja (1697 r.): prace remontowo-budowalne konstrukcji – etap I.
Pozostała kwota: 46.318,36 zł. to kolekty inwestycyjne.
2022 rok – prace remontowe świątyni – etap II – 508.365,06 zł. Z tego kwota: 314.494,06 zł. to dofinansowanie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu „Ochrona zabytków” na zadanie pn.: „Borki Wielkie, kościół cmentarny pw. św. Marcina i św. Bartłomieja (1697 r.): prace remontowo-budowalne konstrukcji – etap II.
Pozostałe kwoty:
- wkład Zakonu Braci Mniejszych Borki Wielkie: 182.871,00 zł.
- darowizna: 11.000,00 zł.
2022 rok – wymiana podłogi w prezbiterium – 57.000,00 zł. Z tego kwota: 40.000,00 zł. to wsparcie Samorządu Województwa Opolskiego „Opolskie kwitnące” w ramach projektu na realizację zadania publicznego Województwa Opolskiego w roku 2022 roku w zakresie prac przy zabytkach wpisanych do rejestru. Zadanie pn. „Wymiana podłóg drewnianych w kościele pw. św. Marcina i św. Bartłomieja w Borkach Wielkich, ul. O. Alarda 3”.
Pozostała kwota: 17.000,00 zł. to darowizna.
Prace remontowe: maj - lipiec 2022 r.
Stan kościoła po remoncie - jesień 2022 r.
